Forum projektu "Równi i Zintegrowani"

[Agnieszka Szafraniec]

Drodzy Rodzice!
Zapewne wielu z Was zastanawia się, jak powinien przebiegać prawidłowy rozwój mowy Waszych dzieci. Przeglądając artykuły Centrum Logopedycznego natknęłam się na wiele ciekawych publikacji specjalistów. Zachęcam do lektury

Dziecko 3 - letnie

Rozumie to, co do niego mówimy, spełnia polecenia, które zawierają znane mu wyrazy (np. połóż lalkę spać); komunikuje się z otoczeniem za pomocą kilkuwyrazowego zdania. Mówi chętnie i dużo, myśli głośno, zadaje dużo pytań, choć jeszcze nie są one do końca jasno sprecyzowane.

Trzylatek powinien już wymawiać wszystkie samogłoski: a, o, u, e, i, y, ą, ę, chociaż w mowie mogą występować pewne odstępstwa, np.: zamiana samogłosek: a-o, e-a, i-y.
Powinny występować również spółgłoski twarde i zmiękczone: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, ś, ć, ź, dź, ń, k, ki, g, gi, h, hi, t, ti, d, di, l, li, ł.
W tym wieku pojawiają się głoski: s, z, c, dz, a nawet - u niektórych dzieci zaczynają przebrzmiewać najtrudniejsze głoski: sz, ż, cz, dż. Ogólnie mowę dziecka trzyletniego cechuje zmiękczanie głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, które często są wymawiane jako: ś, ź, ć, dź;
r może być wymawiane jak l lub j; zamiast f występuje h i odwrotnie.

Dziecko 4 - letnie

Rozumie i wykonuje nasze polecenia, także i te, które zawierają wyrażenia przyimkowe (na, pod, do, w, przed, za, obok ). Rozpoznaje kolory. Pytane odpowiada, co robi, czy jest mu zimno, kiedy jest głodne itp.

Wypowiedzi dziecka wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację. Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości. Ma jeszcze trudności w budowaniu wypowiedzi poprawnych pod względem gramatycznym

W wieku czterech lat utrwalają się takie głoski, jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ż, ć, dź.
Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić.
Głoski: sz, ż, c, dż dziecko jeszcze zamienia na: s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź.

Dziecko 5 - letnie

W tym wieku wypowiedzi dziecka przyjmują wielozdaniową formę. Dziecko chętnie opowiada o tym, co działo się w przedszkolu, na spacerze. Pytane o znaczenie słów potrafi je wyjaśnić. Potrafi opisywać przedmioty, podając ich cechy charakterystyczne oraz ich przydatność.
W swoich wypowiedziach dziecko uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo - skutkowe. Wymowa doskonali się i jest już w zasadzie zrozumiała.
Głoski: sz, ż, cz, dż które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą wystąpić jeszcze substytucje (zamiana).
Głoska r powinna być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

Dziecko 6 - letnie
Mowa dziecka 6 – letniego powinna być opanowana pod względem dźwiękowym.

Co powinniśmy, a czego nie powinniśmy robić, aby wspomagać rozwój mowy dziecka? Kilka praktycznych porad

Tak postępujmy:

1. Mówmy do dziecka, już od pierwszych dni jego życia; dużo i spokojnie. Nie podnośmy głosu zwracając się do niego.
2. Nasze wypowiedzi powinny być poprawne językowo, budujmy krótkie zdania, używajmy prostych zwrotów, modulujmy głos.
3. Kiedy dziecko wypowie jakieś słowo, zdanie starajmy się rozszerzyć jego wypowiedź, dodając jakieś słowa.
4. Mówmy dziecku, co przy nim robimy, co dzieje się wokół niego. Niech mowa towarzyszy spacerom, zakupom, pracom domowym.
5. Mówmy do dziecka zwracając uwagę, aby widziało naszą twarz – będzie miało okazję do obserwacji pracy artykulatorów.
6. Od najmłodszych lat uczymy dbałości o higienę jamy ustnej. Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć!!!
7. Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem; w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami (szczególnie podczas snu), prosimy pediatrę o ustalenie przyczyny.
8. Odpowiadamy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.
9. Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki. Uczmy krótkich wierszy na pamięć.
10. Oglądajmy z dzieckiem obrazki: nazywajmy przedmioty i opisujmy sytuacje prostymi zdaniami.
11. Każdy przedmiot, rzecz opisujemy dokładnie: co to jest; do czego służy; jaki ma kolor, kształt.
12. Śpiewajmy z dzieckiem. Jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne, a zarazem terapeutyczne.
13. Rysujemy z dzieckiem, mówmy co kreślimy – np. teraz rysujemy kotka; to jest głowa, a tu są oczy, nos, itd. Zachęcajmy dziecko do wypowiedzi podczas rysowania.
14. Wspólnie oglądajmy telewizję, wybierajmy programy właściwe dla wieku dziecka. Komentujemy wydarzenia pojawiające się na ekranie, rozmawiajmy na ich temat.
15. Naśladujemy odgłosy: zwierząt (np. kura- ko, ko; kot - miau, miau pies – hau, hau;itp.) pojazdów (auto – bum, bum; erka – u-i, policja – e-o, itp.) i inne.
16. Zachęcajmy swoje dziecko do mówienia – nie zmuszajmy; chwalmy je za każdy przejaw aktywności werbalnej; dostrzegajmy każde, nawet najmniejsze osiągnięcie, nagradzając je pochwałą.
17. Dołóżmy wszelkich starań, aby rozmowa z nami była dla dziecka przyjemnością, nie tylko komunikacją werbalną.
18. Jeżeli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać a nie robi tego, skonsultujmy się z logopedą.
19. Jeżeli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), koniecznie zapewnijmy mu opiekę lekarza specjalisty, ponieważ wady są przyczyną zaburzeń mowy.

Tego nie robimy:

1. Nie podajemy dziecku w wieku przedszkolnym smoczka; zwracamy uwagę aby dziecko nie ssało palca. Następstwem tych niepożądanych zachowań mogą być wady zgryzu, które prowadzą do wad wymowy, np. wymowa międzyzębowa.
2. W trakcie rozmowy z dzieckiem unikajmy zdrobnień i spieszczeń (języka dziecinnego), dostarczając dziecku prawidłowy wzorzec językowy danego słowa.
3. Nie zaniedbujmy choroby uszu, gdyż nie leczone mogą prowadzić do niedosłuchu, a w następstwie do wad wymowy bądź braku mowy czynnej.
4. Nie gaśmy naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchajmy uważnie wypowiedzi, zadawajmy dodatkowe pytania pomocnicze, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.
5. Nie poprawiajmy wymowy dziecka żądając, by kilkakrotnie powtarzało dane słowa. Niech z naszego języka znikną słowa: powtórz ładniej; powiedz lepiej. Wychowanie językowe to nie tresura.
6. Nie zawstydzajmy, nie karzmy dziecka za wadliwą wymowę.
7. Nie wymagajmy od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.

[Agnieszka Szafraniec]

"Przygoda w lesie"

Pod lasem w małej chatce, mieszkała mama z ośmiorgiem dzieci, nazywały się:
A< O < E< U< I< Y< Ą< Ę.
Pewnego razu dzieci poszły na grzyby do lasu, ale nie zabrały ze sobą ani
zegarka, ani kompasu – więc zgubiły się i zaczęły rozpaczać:
ECH, ECH, ECH, ECH.
Ale mama nie traciła nadziei na odnalezienie swoich dzieci, wołała je wiec
głośno:
A-O, E-U, I-Y, Ą-Ę.
Niebawem Dzieci się odnalazły i w rodzinie zapanowała wielka radość: OCH, OCH, OCH.
Cieszyły się wszystkie zwierzątka w gospodarstwie:
- kotek, który mruczał – MIAŁ, MIAŁ, MIAŁ, MIAŁ
- piesek, który szczekał – HAU, HAU, HAU, HAU
- koza, która meczała – ME, ME, ME, ME
- krowa, która muczała – MU, MU, MU, MU
- koń, który rżał – IHA-IHA, IHA-IHA
Mama ugotował pyszną kolację, przy której pomogły jej dzieci:
CIACH, CIACH, CIACH, MACH, MACH, MACH – MNIAM, MNIAM, MNIAM.
Po skończonej kolacji i leśnych przygodach, dzieci szeroko ziewnęły i
szybciutko zasnęły:
AAAAAAAAAAAAAAAA – CHA PSI, CHA PSI, CHA PSI SIA

"Czapla"

Czapla ma bardzo długie nogi. Powtarzając sylaby razem z czaplą przeskakuj z nogi na nogę lub podnoś wysoko kolana.

Szła po błocie czapla
do szkoły się uczyć.
I tak wciąż powtarzała
cza-cza, czo-czo, czu-czu, cze-cze
czy-czy, czą-czą, czę-czę
Taka duża czapla
co się uczyć chciała.

"Dżdżownica"

Klaszcz w dłonie wymawiając każdą sylabę. Możesz też dotykać prawą ręka do lewej
pięty i odwrotnie. Uważaj – możesz mieć kłopot z utrzymaniem równowagi.

Była też dżdżownica,
co się uczyć chciała.
I tak powtarzała.
dża-dża, dżo-dżo, dżu-dżu, dże-dże
dży-dży, dżą-dżą-dżę-dżę
Taka mała dżdżownica
co się uczyć chciała.

"Zabawa w pociąg"

Lokomotywa (rodzic/nauczyciel) i wagony (dzieci) jadą w daleką podróż po pokoju/sali. Po drodze napotykają różne przystanki, stacje, dworce. Mają w swoich nazwach ćwiczone głoski. Nazwy mogą być coraz trudniejsze.

Pociąg rusza:
- cza – cza- czo –czo –cza –cza-czo-czo (najpierw wolono potem oraz szybciej)
Dojeżdża do stacji Radecznica. Rodzic/Nauczyciel pełniący funkcję zawiadowcy stacji ogłasza:
- Stacja Radczenica !
Dzieci powtarzają (wolno):
- Stacja Radecznica.
Konduktor (jedno z dzieci) powtarza raz jeszcze:
- Stacja Radczenica.
Zawiadowca woła:
- Odjazd!
Dzieci powtarzają. Pociąg rusza w dalszą podróż:
- cza – cza- czo –czo –cza –cza-czo-czo
Zwalnia, staje. Zawiadowca woła:
- Stacja Szczawnica !
Dzieci powtarzają
- Szczawnica itd.
Po drodze dzieci „załadowują” wagony różnymi wymyślonymi towarami, w których nazwach słychać umówione głoski, lub których nazwy rozpoczynają się jedną z głosek np. SZ, DŻ

"Koło fortuny"

Wyrazy, które sprawiają trudność dzieciom możemy wykorzystać podczas zabawy „Koło fortuny”. Gromadzimy przedmioty o trudnych wyrazach (albo same wyrazy zapisane na kartonikach). Układamy je w kole. W środku umieszczamy butelkę i kręcimy nią. Dzieci wymawiają nazwę tego przedmiotu, przed którym zatrzyma się otwór butelki.

Życzę miłej zabawy

[natalia_sz]

Wśród dzieci przedszkolnych dosyć dużą grupę stanowią dzieci  z wadą wymowy.  Bardzo ważna jest pomoc tym dzieciom. Poniżej prezentuję przykładowe ćwiczenia do zastosowania w profilaktyce wad wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym. 
 

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ: 


* Ćwiczenia słuchowe – stanowią one bardzo ważną grupę ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju słuchu fonematycznego. Stymulując funkcje słuchowe przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka. 
Przykłady dla dzieci młodszych: 
1. „ Co słyszę?” – dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i nasłuchują, rozpoznają odgłosy dochodzące z sąsiedztwa, ulicy.
2. „ Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze / np. piłki, kasztana, kamienia/, rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.
3. Rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki, gwoździe, cukier, kasza itp.
4. Uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, przelewanie wody( z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole.
5. Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności ( cicho – głośno).
6. Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
7. Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.
8. Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.
9. Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.
 
 
Przykłady dla dzieci starszych: 
1. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. ( stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu).
2. Wydzielanie sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa / na ręce/ przy wybrzmiewanie sylab.
3. Nazywanie obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez logopedę, nauczyciela, rodzica, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.
4. Dzielenie na sylaby imion dzieci / na początku łatwych/.
5. Wyszukiwanie imion dwu- i trzysylabowych.
6. Wyszukiwanie słów z podaną przez n-la sylabą.
7. Rozpoznawanie określonej sylaby w rozsypance sylabowej, np. ba, pa, ta, da, la, ra.
8. Wyszukiwanie imion rozpoczynających się od samogłoski, następnie od podanej spółgłoski.
9. Wydzielanie spółgłosek nagłosowych przez przedłużanie nagłosu, np. ssssamolot, szszszafa. Przy pomocy ilustracji – wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy rozpoczynają sią na daną głoskę.
10. Wydzielanie spółgłoski wygłosowej.
11. Dzielenie na głoski łatwych a następnie coraz trudniejszych słów.
12. Ćwiczenia z paronimami: bułka – półka, domek –Tomek, koza – kosa itp.
13. Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej
 
 
* Ćwiczenia oddechowe: 

Ćwiczenia oddechowe poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy. Ćwiczenia prowadzone są najczęściej w formie zabawowej, przy wykorzystaniu różnych środków, np. piórek, piłeczek, wody mydlanej, chrupek, wiatraczków itp. Są także wplatane w opowieści i zabawy ruchowe. 
Przykłady: 
1. Wdech nosem ( usta zamknięte) i wydech ustami.
2. Dmuchanie na płomień świecy.
3. Dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek.
4. Dmuchanie na kulkę z waty, na wiatraczek.
5. Chłodzenie „ gorącej zupy” – dmuchanie ciągłym strumieniem.
6. „ Zdmuchiwanie mlecza” – długo, aż spadną wszystkie nasionka.
7. Chuchanie na zmarznięte ręce.
8. Naśladowanie lokomotywy – wydmuchiwanie „nadmiaru pary” – ffff, szszsz.
9. Naśladowanie balonika – wypuszczanie powietrza z jednoczesnym odgłosem „ sssss”.
10. Nadmuchiwanie balonika.
11. Naśladowanie syreny – „ eu-eu- eu”, „ au-au-au” – na jednym wydechu.
12. Wyścigi chrupek – dmuchanie w parach.
13. Dmuchanie na piórko, aby nie spadło.
14. Liczenie na jednym wydechu.
15. Powtarzanie zdań na jednym wydechu – najpierw krótkich, potem coraz dłuższych.
16. Powtarzanie zdań szeptem.
17. Naśladowanie śmiechu różnych osób:
- staruszki: che- che- che
- kobiety – wesołe cha- cha- cha
- mężczyzny – rubaszne ho- ho- ho
- dziewczynki – piskliwe, chichotliwe chi- chi- chi. 

* Ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych 
    
U większości dzieci z wadą wymowy występuje obniżona sprawność narządów artykulacyjnych / języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego/.. Czasem przyczyną wady wymowy są nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy, np. zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, przerośnięty język, zbyt duża masa języka, rozszczep wargi itp. Przyczyną bywają także, szczególnie u dzieci młodszych, nieprawidłowe nawyki związane z połykaniem lub oddychaniem. Konieczne są w tych wszystkich wypadkach ćwiczenia motoryki narządów mowy oraz ćwiczenia prawidłowego połykania. Optymalną sytuacją byłoby, gdyby ćwiczenia prowadzone były według zaleceń logopedy.
     Ćwiczenia logopedyczne początkowo powinny być wykonywane przy kontroli wzrokowej – przed lustrem, stopniowo przechodząc do ćwiczeń bez kontroli wzroku. Większość ćwiczeń wymaga wielokrotnego powtarzania, więc konieczne jest stosowanie metod zabawowych podczas ćwiczeń oraz zmiany środków używanych przez logopedę. 
 
Ćwiczenia warg: 

1. Wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej.
2. Oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”.
3. Zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”.
4. Naprzemienne wymawianie „ i – u”.
5. Cmokanie.
6. Parskanie / wprawianie warg w drganie/.
7. Masaż warg zębami ( górnymi dolnej wargi  i odwrotnie).
8. Dmuchanie na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową.
9. Układanie ust jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną, przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: a-i-o-u-y-e,  u-a-i-o-e-y,  o-a-y-i-u,  e-y-i-o-a-u,            u-i-y-a-o.
10. Wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u,  i-a,  u-o,  o-i,  u-i,  a-o, e-o  itp.
11. Wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”.
12. Wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo.
13. Wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami.
 

Ćwiczenia języka: 

1. „ Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta.
2. Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.
3. Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/.
4. Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
5. Kląskanie językiem.
6. Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu ust / żuchwa opuszczona/.
7. Język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust.
8. Rurka – wargi ściągnięte  i zaokrąglone unoszą boki języka.
9. Język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt „łopaty” i „grota”.
10. Ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej.
11. Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.
 
* Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie: 

1. Wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej.
2. Płukanie gardła ciepłą wodą.
3. „ Chrapanie” na wdechu i wydechu.
4. Głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie.
5. Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk…
6. Wypowiadanie sylab / jak wyżej/ i logatomów: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki, Igi, ago, egę itp.
7. Nabieranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej. Policzki nadęte. Początkowo nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.
 
* Ćwiczenia policzków: 

1. Nadymanie policzków – „ gruby miś”.
2. Wciąganie policzków – „ chudy zajączek”.
3. Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne wypuszczanie powietrza.
4. Naprzemiennie „ gruby miś” – „ chudy zajączek”.
5. Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.
 
* Ćwiczenia prawidłowego połykania
/ wyrobienie nawyku połykania z językiem ułożonym na wałku dziąsłowym/: 

1. Unoszenie języka na wałek dziąsłowy za górnymi zębami przy otwartych a następnie zamkniętych ustach.
2. Lizanie czubkiem języka wałka dziąsłowego.
3. Trzymanie czubkiem języka cukierka tik-tak przy wałku dziąsłowym, jednoczesne połykanie śliny.
4. Ćwiczenie jak wyżej z kawałeczkiem czekolady przyklejonym do wałka dziąsłowego.

[Agnieszka Szafraniec]

Ćwiczenia języka — ćwiczenia mają­ce na celu doskonalenie zmiany kształtu i położenia masy języka oraz precyzyjności i szybkości ruchów specyficznych dla arty­kulacji głosek. Ćwiczenia języka rozpoczyna się od du­żych ruchów na zewnątrz jamy ustnej.

Przy­kłady ćwiczeń (według stopnia trudności):
l) wysuwanie języka na zewnątrz i cofanie w głąb jamy ustnej; język wykonuje pozio­me ruchy ze skrajnej pozycji przedniej do skrajnej tylnej; w pozycji przedniej jest wy­dłużony i zaostrzony (nie dotyka warg), w pozycji tylnej — masa języka jest maksy­malnie skrócona;
2) przy opuszczonej żuchwie język w pozycji spoczynkowej (neutralnej) przesuwa się do tyłu do skraj­nej pozycji i następnie powraca do poprzed­niego położenia;
3) wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej w kształcie grotu;
4) wysuwanie na zewnątrz jamy ustnej ję­zyka w kształcie grotu i wykonywanie poziomych ruchów wahadłowo od jednego do drugiego kącika ust (język nie powinien dotykać wargi dolnej, należy unikać współ-ruchów żuchwy);
5) wysuwanie języ­ka na zewnątrz jamy ustnej w postaci roz­płaszczonej (kształt łopaty); język może zajmować różne pozycje względem warg i zębów: a) jest ułożony między wargami, które kontaktują się z nim od góry i od dołu, b) opiera się na wardze dolnej, c) nie do­tyka zębów i warg, d) jest ułożony między zbliżonymi siekaczami, e) oparty jest jedy­nie na siekaczach dolnych;
6) lekko wysu­nięty z jamy ustnej język opiera się na dolnej wardze i przyjmuje na przemian kształt łopaty i grotu;
7) rozszerzanie i zwę­żanie masy języka wewnątrz jamy ustnej, opieranie go o dolne, a następnie o górne siekacze;
wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej w kształcie łopaty i gro­tu, język nie dotyka zębów i warg;
9) wy­suwanie daleko na zewnątrz jamy ustnej ję­zyka, który wykonuje kolisty ruch w lewo i w prawo;
10) zaginanie wysuniętego ję­zyka w kształcie łopaty możliwie najwy­żej w kierunku nosa (język ściśle przylega do górnej wargi), a następnie ten sam układ na dolnej wardze;
11) zaginanie wysunię­tego języka w kształcie grotu możliwie najwyżej w kierunku nosa (język ściśle przy­lega do górnej wargi), a następnie ten sam układ na dolnej wardze;
12) zaginanie wy­suniętego języka w kształcie łopaty możliwie najwyżej do wędzidełka wargi gór­nej a następnie ten sam układ do wędzideł­ka wargi dolnej;
13) zaginanie zaostrzonego języka do góry i do dołu, wewnątrz i na zewnątrz jamy ustnej (język nie dotyka do warg);
14) oblizywanie zębów i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami w prawo i w lewo, usta są zamknięte;
15) oblizywanie warg: przód języka wykonuje ruch kolisty po czerwieni warg, najpierw w prawo, po­tem w lewo;
16) oblizywanie warg ze stop­niowym zwiększaniem wielkości ich otwar­cia;
17) oblizywanie warg ze stopniowym zwiększaniem średnicy ruchów języka, lek­ko rozchylone wargi pozostają nieruchome;
1 język w kształcie grotu układamy na wardze górnej, wciągamy go w głąb jamy ustnej; język ślizga się po powierzchni sie­kaczy, dziąseł, podniebienia twardego moż­liwie jak najdalej w kierunku jamy gardło­wej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyjściowej;
19) język w kształ­cie łopaty układamy na wardze górnej, wciągamy go w głąb jamy ustnej; język śli­zga się po powierzchni siekaczy, dziąseł, pod­niebienia twardego możliwie jak najdalej w kierunku jamy gardłowej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyj­ściowej;
20) przy opuszczonej żuchwie ruch języka na przemian do górnych i dol­nych dziąseł;
21) przy otwartej jamie ustnej przód języka dotyka na przemian ostatnich zębów trzonowych po obu stronach żuchwy i szczęki (unikać współruchów żuchwy).
22) Dotykanie zaostrzonym przodem języka różnych punktów w jamie ustnej:
poszczególnych górnych i dolnych zębów, podniebienia twardego i miękkiego;
23) ułożenie języka w kształcie rulonika;
24) język ułożony w kształcie rulonika, dmuchamy w ten sposób, że powietrze przepływa tylko przez rulonik;
25) przy nieruchomym języku w kształcie rulonika rozciągamy wargi na boki;
26) (ćwiczenie przygotowujące do artykulacji i s, z) język ułożony w kształcie rulonika wewnątrz jamy ustnej tuż za zębami; po zbliżeniu siekaczy i spłaszczeniu warg dmuchać powietrze przez rulonik
27) kilkakrotnie zagwizdać;
2 ułożenie języka w kształcie łyżeczki;
29) (ćwiczenie przygotowujące do artykulacji sz, ż), przy układzie języka w kształcie łyżeczki wewnątrz jamy ustnej zbliżamy siekacze, zaokrąglamy wargi i dmuchamy na język; jeśli boki języka zostaną dociągnięte do górnych zębów otrzymamy prawidłowe brzmienie głosek szumiących;
30) (ćwiczenie przygotowujące do artykulacji głosek k, g) unoszenie i opuszczanie tyłu języka; przód języka opiera się o dolne zęby lub dziąsła, tył języka wykonuje rytmiczne ruchy, unosząc się i opadając na dno jamy ustnej;
31) przyciskanie górnej powierzchni przodu języka do podniebienia twardego tuż za dziąsłami;
Boki języka zakrywają zęby górne; przy tym układzie należy opuszczać i unosić żuchwę;
32) przyciskanie górnej powierzchni przodu języka do podniebienia twardego tuż za dziąsłami; boki języka zakrywają. zęby górne; przy lekko opuszczonej szczęce, nagłe oderwanie języka od podniebienia z charakterystycznym szmerem (mlaskanie);
33) przyciskanie górnej powierzchni przodu języka do podniebienia twardego tuż za dziąsłami; boki języka zakrywają zęby górne; przy tym układzie spłaszczanie i zaokrąglanie warg przy pod­niesionej i opuszczonej szczęce;
34) język ułożony płasko przylega do bocznych zę­bów i dziąseł szczęki górnej, luźny przód języka wykonuje ruch do zębów górnych i dolnych, następnie do górnych i dolnych dziąseł;
35) (ćwiczenie przygotowujące do artykulacji głoski r) język ułożony płasko przylega do bocznych zębów i dziąseł szczę­ki górnej; język wielokrotnie uderza o dzią­sła górne, następnie zaleca się kilkakrotnie wymówić głoski t (ttttt) i d (dddd); w dal­szej części ćwiczeń zalecamy zbliżyć przód języka do dziąseł na odległość około l mm i dmuchać na język. Przykłady zabaw dla dzieci:
l) zabawa Języczek na defiladzie;
2) Chory kotek— dzieci słuchają bajecz­ki Stanisława Jachowicza czytanej przez logopedę (lub nauczyciela), a w momentach, w których mowa o jedzeniu (wymieniane są nazwy potraw, które lubi kotek), oblizują się;
3) zabawa Języczek-wędrowniczek,
4) za­bawa Parskanie źrebaczka;
5) zabawa Koci grzbiet.
Ćwiczenia języka należy prowadzić tak długo, aż ćwi­czący będzie umiał położyć język ściśle tam, gdzie chce z dostateczną szybkością i do­kładnością.

Na podstawie „Z logopedią na Ty. Podręczny słownik logopedyczny” E.M. Skorek

[Agnieszka Szafraniec]

W lesie – zabawa ortofoniczna

W lesie dzieci zbierają grzyby. W pewnym momencie „zrywa się wiatr” – dzieci głosem naśladują szum wiatru (sz, sz, sz) za chwilę zaczyna padać deszcz (kap, kap). „Patrzcie deszczyk przestał padać, wyjrzało słoneczko”. Posłuchajcie jak dzięcioł puka (stuk – puk). Zobaczcie panowie drwale piłują drzewo (zzz, zzz). A teraz słyszycie, gdzieś na drzewie ćwierka ptaszek (ćwir, ćwir). Dzieci powtarzają wyżej wymienione dźwięki.



Kotki piją mleczko – zabawa

Dzieci - kotki piją mleczko języczkiem z talerzyków, a następnie chodzą wokół miseczek i naśladują kotki (miau – miau).



Koniki – zabawa rozwijająca narządy artykulacyjne

Dzieci języczkami naśladują stukot końskich kopyt .



Doktor – zabawa rozwijająca narządy artykulacyjne

Pan doktor zaleca:

płukanie gardła

połykanie pastylek

picie syropu

(Dzieci próbują naśladować te czynności).



Mama – zabawa artykulacyjna

Mama wyszła do sklepu i zostawiła w domu swoją córeczkę. Córeczka się obudziła i wołała: ma – ma, ma – ma to ciszej, to głośniej (dzieci naśladują).



Sen Ani – zabawa ortofoniczna

Dzieci słuchają opowiadania:

Mała Ania poszła spać i śnił jej się kotek (miau) i piesek (hau), które spotkała na podwórku. Potem przyszedł mały chłopiec i bardzo płakał, ponieważ zgubił swoją ulubioną piłeczkę. Piesek (hau) i kotek (miau) obiecywali chłopcu swoją pomoc w odnalezieniu piłeczki. W czasie poszukiwań cała trójka (chłopiec, piesek, i kotek) znalazła, zostawiona Anię, płaczącą (uuu) lalę. Lala była bardzo śpiąca i chciała iść do swojego łóżeczka w domu. Chłopiec wraz z kotkiem i pieskiem zanieśli lale do domu, a Ania, która żałowała, że zostawiła lalę na podwórku, uśpiła ja teraz (aaa).

(Po zapoznaniu się z tą historią dzieci, przy powtórnej inscenizacji naśladują odgłosy).